تأسیسات و زیرساخت های شهری (Urban infrastructure)

سیستمی که وظیفه عرضه خدمات آب، فاضلاب، زهکشی آبهای سطحی، تسهیلات حمل و نقل شهری بویژه در بزرگراه ها و مسیرهای زیرزمینی، تسهیلات ارتباطات و مخابرات تلفنی، شبکه توزیع انرژی و تسهیلات بهداشتی، آموزشی، فراغتی، فضای باز و سیستم های قانونی، حقوقی و انتظامی، بهداشت عمومی، رفاه جمعی و مدیریت جمعی را بر عهده دارد .

نظام شهری حاصل کارکرد همزمان سیستم های متنوعی است که با زندگی ساکنان ارتباط دارند.این سیستم ها در چهار سیستم عمده خلاصه می‌شود که عبارتند از: سکونت،فعالیت،تردد و فراغت

تأسیسات شهری در هر یک از این سیستم‌ ها کارکردى دوگانه دارند:

نخست: کارکرد ویژه مرتبط با زیر سیستم اختصاصى جهت تأمین رفاه در زمینه خاص

دوم: کارکرد مشترک با سیستم های دیگر در جهت تأمین رفاه کل نظام شهری

انواع تأسیسات شهرى

تأسیسات شهری جهت برخورداری شهروندان از امکانات روشنایی، آبرسانی، فاضلاب، مدیریت پسماندها، برق شهری، گازرسانی، ارتباطات و مخابرات، ترافیک شهری، سیستم های ایمنی، آتش نشانی، امداد و نجات تامین میگردد و همچنان که در سیستم شهری به طور ویژه خدمات مرتبط با وظایف خود را بر عهده دارند، در درون سیستم خاص خود از قواعد تخصصی پیروی می کنند که شامل موارد زیر است:

q استاندارد ها

تجارب کاربرد تأسیسات در شهرهای متفاوت در طول زمان دستاوردهایی داشته که در قالب استانداردهای ویژه هر یک گردآوری و اغلب با ویژگی های محلی در قالب ضوابط و دستوالعمل‏ها به کاربران محلی ابلاغ شده اند.

q حریم ها

حرایم به منظور جلوگیری از بازتاب های سو و زیان آور تأسیسات زیربنایی و حفظ و نگهداری آنها و در نهایت برای جلوگیری از آسیب مجتمع های مسکونی به تأسیساتی که در عملکرد اصلی آن اختلال بوجود می آورد، تعیین می شود.

ضوابط و مقررات شهرسازی در محدوده حریم اجرا میگردد و عموماً احداث بنا در آن ممنوع می باشد. این محدوده همان حریم قانونی است که از سوی دستگاه متولی مورد تملک قرار گرفته و ضوابط دقیق آن توسط کارشناسان متخصص تعیین می گردد.

کاربری های قابل استقرار در حریم تأسیسات باید:

• فاقد کالبد و حجم فیزیکی باشند.

• صدمه ای به تأسیسات وارد نیاورند.

• باعث اختلال در عملکرد و کارآیی تأسیسات نشوند.

کاربری های قابل استقرار در حریم قانونی تاسیسات عبارتند از:

1) کشاورزی:مشروط بر اینکه زراعت و کشت بدون درختکاری انجام شود. لذا فقط اراضی زراعی و صیفی ‌جات که فاقد کالبد فیزیکی می باشند در حرایم قابل کشت هستند.

2) معابر:در صورتى که صدمه اى به تأسیسات وارد ننمایند و منجر به اختلال در عملکرد و کارآیی تأسیسات نگردند.

3) فضای سبز عمومی: که دارای عملکرد زیست محیطی و تلطیف هوای شهر باشد.

4) ورزشی: احداث زمین های ورزشی روباز بدون احداث بنا و کالبد فیزیکی در حرایم مجاز است.

در گذشته های دور تأسیسات شهری شامل آب و فاضلاب بود اما اکنون با رشد و توسعه سریع شهرها و شهرنشینی، تأسیسات و زیرساختهای شهری هم تغییر کرده و زندگی مردم بدون این زیرساختها خیلی سخت خواهد بود به عبارت بهتر میتوان گفت که با رشد سریع تکنولوژی نیازهای مردم در شهرها فقط آب و جمع آوری فاضلاب نخواهد بود.

پس میتوان گفت امروزه تأسیسات شهری به دو بخش فنی- مکانیکی و رفاهی- خدماتی طبقه بندی میشوند.

تأسیسات فنی- مکانیکی شامل: آب،برق،فاضلاب،گاز،مخابرات،تونل مشترک تأسیسات و ...

و تأسیسات رفاهی- خدماتی شامل: حمل و نقل شهری، پیاده راه، آتش نشانی،گورستان، میدان میوه و تره بار،کشتارگاه و ... میباشند.

محمدرضا عروجی - مدرس دانشگاه

مهرماه 1397